Andy Carl: Ji bo pêşveçûna pêvajoyê tevlêbûna rêberên siyasî şert e

  • rojane
  • 09:53 4 Hezîran 2025
  • |
img

NAVENDA NÛÇEYAN - Andy Carl ku li ser hevdîtinên aştiyê yên li welatên cuda şêwirmendiyê dike û ji bo pêvajoya çareseriya pirsgirêka Kurd destnîşan kir ku yek ji şertên pêşvebirina pêvajoyên bi vî rengî, tevlîbûna bi temamî ya rêberên siyasî ye.

Piştî "Banga Aştî û Civaka Demokratîk" a Rêberê Gelê Kurd Abdullah Ocalan, çareseriya aştiyane û demokratîk a pirsgirêka Kurd, bala mirov çû ezmûnên çareseriya pirsgirêkên neteweyî yên li welatên cuda. Andy Carl ku di pêvajoyên aştî û diyalogê de şêwirmendî kir, biryara PKK'ê ya bêçekkirin û fesîxkirinê weke 'gaveke wêrek' bi nav kir. Andy Carl ji salên 1980'î û vir ve li herêmên weke Ûganda, Etiyopya, Fîlîpîn, Başûrê Kafkasyayê û herêmên Bask û Katalan ên Îspanyayê pêşniyarli pêvajoyên aştî û diyalogê yên navneteweyî kir. Carl destnîşan kir ku biryara PKK'ê dikare ji bo çareseriya pevçûnên li gelemperiya cîhanê bibe mînak. Carl ku di sala 1989'an de di avakirina du saziyên civaka sivîl ên navneteweyî, International Alert û di sala 1994'an de jî çavkaniyên lihevkirinê de cih girt, baweriya xwe ya ji bo parastin û têkoşînê, her wiha dema diyalogê anî ziman. 
 
Carl ku niha li Enstîtuya Pêşveçûna Demokratîk (DPI) ku li ser çareseriya pevçûnan û pêşveçûna demokratîk disekine, wek şêwirmend dixebite û wiha got: "Zehmet e ku hem şer bikin û hem jî di heman demê da biaxivin. Di vê çarçoveyê de ez di wê baweriyê de me ku biryara PKK'ê ya ji bo meşandina armancên xwe bi rêbazên aştiyane û demokratîk, bi rastî jî biryareke wêrek e. Ev biryar ji aliyê taktîkî, stratejîk û exlaqî ve bi xwe wêrek e."
 
Carl pêvajoya ku berdewam dike ji Ajansa Mezopotamyayê (MA) re nirxand û diyar kir ku Abdullah Ocalan ji bo vebijarka demokratîk a li Îmraliyê parêzvanê domdar e û diyar kir ku şertên Ocalan ne tenê ji bo xwe ji bo her kesê ku tevlî muzakereyan dibin astengiyeke girîng e. Carl ev yek weke 'hem bangeke kûr û girîng, hem jî dijwariyeke rasteqîn' pênase kir û wiha got: "Ez dikarim spekulatîfekê bikim û dizanim ku yek ji pêşmercên rêveçûna pêvajoyên bi vî rengî, tevlîbûna bi temamî ya lîderên siyasî ye."
 
LIHEVNEKIRINA ÎSPANYA-KATALANYAYÊ
 
Carl bal kişand ser rola girîng a tevlîbûna aktîf a lîdertiyên siyasî ji bo serketina pêvajoyên aştiyê û wiha axivî: "Di dema dawî de, di pêvajoya şerê li ser serweriya navbera gelê Katalan û dewleta Îspanyayê de, ku ne çekdar bû, min derfet dît ku bi bibim şêwirmend. Gava yekem a vê pêvajoyê serbestberdana lîderên girtî yên Spanyayê bû. Ev pêngav ji bo çarçoveya Kurdî jî dersên girîng digire. Hin rêze serkeftin bi dest xistin, lê her tişt bi serbestberdana rêberên xwe yên siyasî dest pê kir."
 
Carl diyar kir ku di dema muzakereyan de nîqaşên têkildarî guhertina Qanûna Ceza ya Spanyayê bi serkeftî bi encam bûne û piştre jî aliyên têkildar ji bo qanûneke nû ya efûyê zemînê deynin bandor û kapasîteyên xwe bi kar anîne û bi vî awayî rê didin ku pêvajo pêş bikeve.
 
MÎNAKA ÎSPANYA Û BASKÊ 
 
Carl da zanîn ku berhevdana mînakên bi heman rengî li gelemperiya cîhanê wê bi kêrî fêhmkirina pêvajoya li Tirkiyeyê were û da xuyakirin ku çalakiyên çekdarî yên ETA (Eûskadî Ta Askatasûna) ku di sala 1959'an de ji bo serxwebûna welatê Baskê di bin serweriya Îspanyayê de hat avakirin, ber bi dawiyê ve diçe. Carl bibîr xist ku Piştî Konferansa Ayete ya di sala 2011'an de li Donostia/San Sebastîanê hat lidarxistin û pêvajoya 6 salan a amadekarî, têkilî û diyalogê hat lidarxistin, ETA'yê biryara bêçekbûnê da û wiha got: "Piştî pevçûna 60 salan, di sala 2018'an de bi temamî hatin bêçekkirin. Pêvajoya diyalogê ya 7 salan ku ji hingî ve dewam dike, li herêmê guhertinên girîng bi xwe re anî."
 
YEIKITÎ Û NÛBÛNA TEVGERAN
 
Carl, anî ziman ku ji bo siyaseta aştiyane pêwistiya komên çekdar bi alîkariyê heye û gelek kêm saziyên navneteweyî xwedî wê cesaretê ne ku piştgiriyeke bi vî rengî bidin û wiha dewam kir: "Gefa herî mezin a li hemberî mafê çarenûsê yan jî tevgerên rizgariyê, ne şikestinên li qada şer e, parçebûn û xetimandinên navxweyî ye. Eger tevgerek karibe yekitî û girêdana xwe ya bi armancên xwe yên demdirêj biparêze, ew tevger têk naçe. Ez bawer im tevgera  Baskê jî mîna PKK'ê, bi biryardariya bi hev re mayîna bi hev re, bi kîjan biryaran dibe bila bibe, pêvajoya veguherîn û veguherînê ya navxweyî daye destpêkirin. Heta niha di vî warî de gelekî serketî bûn. Lê belê bêguman hin kes hebûn ku ji biryara bêçekbûnê aciz bûn û li hev nekirin. Tevgereke cudaxwaz neafirandin. Di encamê de êdî partiyên neteweperest ên Baskê qanûnî karîn bi awayekî demokratîk destkeftiyên siyasî yên rasteqîn bi dest bixin. Ev derseke girîng e ku divê were hînbûn."
 
'ÎNSIYATÎFA DI PÊVAJOYÊ DE DIVÊ JI HUNDIR VE BÊ' 
 
Daxuyaniya Serokê wê demê yê Neteweyên Yekbûyî Tony Blaîr û Serokdewletê berê yê DYA'yê Cîmî Carter ê di Konferansa Ayete ya ji aliyê ETA ve hat organîzekirin de bal hat kişandin ser desteka serokên berê yên dewletê yên ji Îrlanda, Norwêc û welatên din  pêşketineke girîng nîşan dide ku feydeyên aştiyê û lêçûnên şîdetê nîşan dide. Carl bi bîr xist ku aktorên derve di pêvajoyên aştiyê de xwedî tecrubeyan in û ev tecrube dikarin di dema rast de, bi awayekî rast û bi aktorên rast bi bandor bin û xwesteka xwe ya di vê pêvajoyê de wiha anî ziman: "Civatek pispor heye ku dizane çawa piştgiriyê bide, hînî muzakereyan bibe, hem jî li Ewropayê stratejiyan pêş bixe. Lê belê divê dîrektîf ji hundir bê. Her wiha hin sazî amade ne ku ji bo piştgirîya guherîna aştîyane her rîskeke pêwîst bigirin. Bi ya min tişta ku me di çarçoweya Baskê de dît ev bû. Yên ku însîyatîvê digirin ew bûn. Saziyên navneteweyî jî bersiv dan vê yekê, lê belê ev pêvajo bi ti awayî bi pêşengiya saziyên navneteweyî pêk nehat."
 
MA / Hîvda Çelebi

Sernavên din

25/07/2025
20:04 Rojnamevan Metîn Yoksû serbest hat berdan
16:44 Civîna nukleerî ya bi Îranê re bi dawî bû
16:28 Şandeya Îmraliyê ya ku bi Abdullah Ocalan re hevdîtin pêk anî vegeriya
16:15 Komîsyona ku dê li Meclisê bê avakirin ji 51 endaman pêk tê
15:39 ÎHD’ê rapora çapemeniyê weşand
14:53 Li Amedê jineke hate qetilkirin
14:35 Nûnenerê MSD’ê yê Şamê: Polîtîkayên DYA’yê cesaretê dide HTŞ’ê
13:35 Di Mihrîcana Munzûrê de li dijî madenê meş hate lidarxistin
13:27 Li Gabarê talana daristanê di bin çavdêriya leşkeran de têkirin
13:04 Rapora NY'ê ya Sûriyeyê: Divê revandina jinan û zarokan bê lêpirsînkirin
12:50 Cemîl Bayik: Em ji bo siyaseta demokratîk amade ne
12:05 Şandeya DEM Partiyê li Îmraliyê ye
11:34 Ciwanên Ewropî: Gava herî girîng azadiya fîzîkî ya Abdullah Ocalan e
11:17 Girtiyê nexweş Hadî Elçîçek hate definkirin
10:12 Xelatgirên Nobelê ji saziyên navneteweyî re name şandin
09:53 Eren Keskîn: Ji bo ‘mafê hêviyê’ hinceta dewletê nema ye
09:04 Di bîra petrolê de teqîn pêk hat: 7 kes birîndar bûn
09:03 Îhsan Colemêrgî: Tenê yekîtiya kurdan dikare pêvajoyê ber bi serkeftinê ve bibe
09:02 ‘Em dixwazin vê pîşeya ji Kawa mayî bidomînin'
09:02 Pastor Eyup Badem: Aştî dê li vê xakê geş bibe
09:01 ‘Divê dayikên Kurd û Tirk ji bo aştiyê bên cem hev'
09:01 Krîza aborî kir ku mirov êdî kincên zavatiyê kirê bikin
09:00 Eleqeyeke zêde ji bo tesîsa Şaredariya Bajarê Mezin a Amedê
09:00 ROJEVA 25'Ê TÎRMEHA 2025'AN
24/07/2025
16:38 Civîna Rêveberiya Xweser û HTŞ’ê taloq bû
16:12 Ciwanên ku dixwazin bi Ocalan re hevdîtinê bikin daxuyanê didin
15:50 Li Girtîgeha Exlatê êriş li dijî girtiyan pêk hat
15:49 GOÇ-DER: Em dixwazin di nava komîsyona ku dê li Meclisê bê avakirin de cih bigirin
15:21 Berîvan Bahçecî: Em ê li her derê têkoşîna xwe mezin bikin
14:55 Rêxistinên Rojnamegeriyê: Sansur didome
13:35 Ciwanên Ewropî ji bo hevdîtina bi Abdullah Ocalan re serlêdan kirin
13:31 Mihrîcana Munzûrê dest pê kir
13:03 88 Xelatgirên Nobelê bi nameyekê piştgirî dan banga Abdullah Ocalan
12:30 Cemîl Bayik: Em ne efûyê, qanûnên azad û demokratîk dixwazin
11:56 Der heqê Nexweşxaneya Dewletê ya Cizîrê de lêpirsîn hate destpêkirin
10:57 Rêxistinên hiqûqî ji bo mafê hêviyê danezaneke pêşkêşî Komîteya Wezîran kirin
09:57 Meclisa Dayikên Aştiyê: Aştî bi yekalî ve nabe
09:12 Li Bazîd û Mêrdînê konferansên 'pêvajo' û 'yekîtiyê'
09:11 Gelê Mexmûrê: Em dixwazin bi awayekî birûmet vegerin welatê xwe
09:10 Qeyûm rêya zozanan çênake, gel perîşan bûye
09:09 Şaredariya Şirnexê ya bi 'dengên veguhêz' hat xespkkirin avê jî nade
09:08 Fatûreya nexweşîna şapê li sewalvanan tê birîn
09:07 Serokê Baroya Colemêrgê: Ji bo entegrasyonê qanûna azadiyê divê
09:00 ROJEVA 24'Ê TÎRMEHA 2025'AN
23/07/2025
23:24 Li Eskîşehîrê 10 karkerên daristanê jiyana xwe ji dest dan
23:13 Li Şirnexê civînên gel
16:44 DEM Partî: Em li her bajarî ‘Platforma Aştî û Demokrasiyê’ ava bikin
16:28 Li Edeneyê kargeha ‘Îdeolojiya Rizgariya Jinê’ hate lidarxistin
15:57 Şîna Bahoz Zerdeşt bi girseyî hate ziyaretkirin
15:29 Li Siwêdayê hezar û 311 kesan jiyana xwe ji dest dan
14:13 Merasîma cenazeyê Emîne Ocak dê li Qada Galatasaray bê lidarxistin
13:46 Şîna Vesek û Ertene bi girseyî hate ziyaretkirin
13:01 DEM Partî: Mîrateya Emîne Ocak dê di têkoşîna me ya edaletê de bijî
12:48 Cemîl Bayik: Kurd ji înkar û îmhayê hatin hebûnê
11:54 Dixwazin lêpirsîna diziya amûrên tibî bigirin
10:54 Mîrata dîrokî ya Mêrdînê bi vîlayên 'ekoturîzmê' ve tê talankirin.
10:15 Di merasîma li Casenê de biraziyê xwe dît
09:57 Hezar û 500 civînên gel: Bi hezaran re pêvajo hate nîqaşkirin
09:45 Li Ûrlayê şewata li daristanê didome
09:41 Rojnamevanên ku li Rîzeyê hatin binçavkirin serbest hatin berdan
09:29 27 salan li dijî 'zilmê' li ber xwe da
09:13 Serlêdanên ji bo Xelatên Rojnamevaniyê yên Mûsa Anter didomin
09:12 Nexweşxaneyê tenê cihê kar ê kesê ku destdirêjî kir guherand
09:07 Dilbihar: Azadiya kurdî xeta me ya sor e
09:04 Li Qaxizmanê dema mişmişên hişk dest pê kir
09:00 ROJEVA 23'YÊ TÎRMEHA 2025'AN
08:33 Emîne Ocakê jiyana xwe ji dest da
22/07/2025
22:24 CHP: Em dixwazin tevkariyê li komîsyonê bikin, lê ya girîng pêvajo bi şefafî bê meşandin
22:15 Li Şirnexê ji 55 rêxistinên sivîl piştgirî ji bo pêvajoyê
19:40 Partiya Memleketê hat girtin
19:34 Ji bo girtiyên li Bolûyê kampanyaya hasthagê
17:20 Kesê ku îşkence li zarokan kir serbest hat berdan
16:27 Rapora Rêxistina Efûya Navneteweyî ya têkildarî Girtîgeha Evînê
16:08 Werîşe Muradî: Rêveberiya xweser tekane rê ye ku dikare azadiyê bi rûmeta mirov re bike yek
16:07 PSAKD bertek nîşanî Bahçelî da: Em hemwelatiya wekhev dixwazin
15:30 Li Siwêdayê agirbest hate binpêkirin
15:29 Ji rêxistinên mafên mirovan û hiqûqî ji bo Fatma Tokmak bang
15:15 Iraqê biryara şandina mûçeyan da
14:55 Di mehekî de 71 kes hatin darvekirin
14:48 ‘Em ê bibin dengê jinên Elewî û Durzî’
14:19 Li Sûrê civîna ‘pêvajoyê’: Yekitiya Kurdan dê teşe bide sedsala nû
14:18 Di cezayê 'axaftina telefonê' de biryara îxlalkirinê
13:36 Li Bazîdê dê konferansa ‘Giringiya Yekitiya Neteweyî ya Kurdan’ bê lidarxistin
13:35 Herêma Federe ya Kurdistanê dehata xwe ya derveyî petrolê radestî Bexdayê kir
12:41 Têkildarî ‘plana rantparêziyê’ ya li Newala Qesaba doz hate vekirin
12:04 Bi wêneyê rojnamegera ku hatibû qetilkirin merasîma dîrokî şopand
11:36 Trump: Ger hewce bike em ê dîsa bikin
11:19 Jinên Elewî: Cewhera heqîqetê dayik e, ev giyanê ji nû zindî be
11:07 Bûyera ku ‘pêvajoya çareseriyê’ bi dawî kir: Divê dîsa 10 sal badilhewa neçe
10:48 Bakirhan: Komîsyon dikare modela aştiyê ya Tirkiyeyê ava bike
10:32 Parêzer Atmaca: Guhertina destûra bingehîn ji bo çareseriya pirsgirêka Kurd pir girîng e
09:31 Baroya Rihayê ji bo piştgiriya aştî û çareseriyê dest bi xebatê kir
09:23 Hevserokê DAD'ê Kete: Şewitandin rêvekirina li ber hebûnên nû ye
09:11 Hevdîtinên gel: Divê AKP, MHP û CHP jî ji derdora xwe re vebêjin
09:08 Rojnamevan Bayramoglû: Ger hikûmet zemîna demokratîk veke dê pêvajo bimeşe
09:07 Bêrîvanên li Zozana Sunduzê ji rewşa aboriyê ne razî ne
09:05 Zarok di betlaneya havînê de fêrî Kurdî dibin
09:00 ROJEVA 22'YÊ TÎRMEHA 2025'AN
21/07/2025
18:34 Li Xezeyê 19 kes ji birçîna mirin
18:23 Kesên ku wêneyên Ocalan parvekiribûn hatin binçavkirin