Analîstê daneyan Stevenson: Teknolojiya sûnî di îstîsmara zarokan de xetereyeke nû ye

  • rojane
  • 09:07 4 Hezîran 2025
  • |
img

NAVENDA NÛÇEYAN - Analîstê daneyan James Stevenson, diyar kir ku bi pêşketina teknolojiyê re 'îstîsmara online' a li zarokan qadên nû bi dest xistine û got, "Materyalên îstîsmarê  (AI-Gen CSAM) yên zarokan ên bi teknolojiya sûnî hatine çêkirin sedema fikaran e. Divê hemû welat, civak û sazî bikevin nava tevgerê û dê û bav zarokên xwe ji nêz ve bişopînin."

Dema ku teknolojiya sûnî (Aqilê çêkirî/AI) bi pêş dikeve û dibe entegreyê aliyên cuda yên jiyanê, rîskên potansiyel ên ku ew çêdikin jî fikarên giştî zêde kirine. Potansiyela ku ji bo armancên zirarê zêde dibe, bû sedem ku pispor banga rêzikên tundtir bikin. Li refên herî pêş ên komên di bin xeteriyê de ne, bi taybetî zarok in. Teknolojiyên AI yê ku dikare mîna mirovan biaxive, dikare bandorê li tevgerên zarokan û pêvajoyên biryardayînê bike. Bi taybetî zarokên ku temenê wan di bin 10 saliyê de ye sepanên AI'yê wek têkilîyên rastîn ên mirovî dihesibînin û wan ji agahiyên şaş û dibe sedema hemû talûkeyan.
 
Enstîtuya Parastina Zarokan a Zanîngeha Edînbûrghê di rapora xwe ya sala 2023'an a bi navê "Into The Light" a li ser îstîsmara zarokan de bal kişandibû ser vê mijarê û diyar kiribû ku li 157 welatan herî kêm 300 mîlyon zarok rastî 'îstîsmara zayendî ya online' hatine. Li gorî rapora ku xwe dispêre 36 mîlyon xalên daneyan, anketan û 125 lêkolînên akademîk ên li 157 welatan ji saziyên fermî hatin wergirtin, yek ji her 8 zarokan rastî "îstîsmara zayendî ya li ser înternetê" hatine.
 
Analîstê daneyên enstîtuyê James Stevenson ku xwe amade dike rapora xwe ya ji bo sala 2024'an di mehên payîzê yên salê de eşkere bike ji Ajansa Mezopotamyayê (MA) re axivî.
 
JI BO CÎHANÊ XETERE YE
 
Di rapora herî dawî hat weşandin de, "îstismara zarokan a li ser înternetê" li welatên Ewropayê ji sedî 11, li DYA ji sedî 11, li Brîtanyayê ji sedî 7, li Awûstralyayê jî ji sedî 7,5 hat qeydkirin. Stevenson da zanîn ku ev yek pirsgirêkeke global e û got, "Yek ji sedemên hejmara zêde ya li welatên xwedî hatineyeke bilind ew e ku hem zarok hem jî sûcdar hîn bêhtir xwe bigihînin înternetê. Wekî din, ev welat bi giştî gelek şîrketên destekê didin înternetê lê ne. Ji ber vê yekê, dema ku materyalên xerab li ser înternetê werin parvekirin, heke binpêkirin li cihekî din çêbibe jî, naverok bi piranî li serverên van welatan tê berhevkirin."
 
ÇIMA ŞER Û KRÎZ 
 
Stevenson diyar kir ku di demên dawî de dinya di nava şer û pevçûnekê de ye û destnîşan kir ku ev rewş bûye sedema zêdebûna "îstîsmarkirina zarokan a li ser înternetê." Stevenson da zanîn ku ji ber şeran, zarok her ku diçe rastî îstismara teknolojîk tên û wiha got: "Lêkolîna Childlightê ya ku di demên dawî de derket holê, zêdebûna materyalên îstîsmara zayendî (CSAM) yên têkildarî zarokên li welatên ku pevçûn û bêîstîkrariyê dijîn. Ûkrayna û Xakên Pîroz di vê mijarê de di nava mînakên herî zêde eleqedar dikin de cih digirin. Dema ku şer û pevçûn civakan dixe nava kaosê, sûcdaran ji vê rewşê sûdê werdigirin, zarokên ku ji bo perwerde, civakîbûn û li înternetê bêhtir wext derbas dikin, hedef digirin."
 
DANEYÊN LI WELATAN 
 
Stevenson behsa daneyên "îstismara zarokan a li ser înternetê" ya hin welatan û piştî şer kir û got: "Li gorî daneyên ji aliyê Navenda Neteweyî ya Zarokên Winda û Kedxwar (NCMEC) ve hatine pîvandin, hejmara CSAM barkirinê li Ukraynayê di sala 2022'an de ji 52,328'an derket 105,117. Li Îsraîlê ev hejmar di heman serdemê de ji 22 hezar û 250'î derket 71 hezar û 189'an. Li herêmên Filistînê jî ji sedî 148 ji 28 hezar û 452'an derket 70 hezar û 472'yan. Berevajî vê yekê, dozên CSAM li gelemperiya cîhanê mêvandariyê dikin, di nava salekê de ji sedî 13 zêde bûn, ji 32.059.029 bû 36.210.368. Li Venezûelayê ku di navbera salên 2020-2023'an de bi krîza domdar re rû bi rû ma, di dozên hatin ragihandin de zêdebûna ji sedî 195'an hat dîtin. Li welatên ku bi karesatên birçîbûn û xwezayî re rû bi rû ne, tespîtên bi heman rengî tên dîtin. Li Afganîstanê, CSAM di vê demê de 81.789 bûyer zêde bûn û ji sedî 170 zêde bûn. Li cihên pevçûn û krîzê, ji bo TF-CSEA di nava sîwanan de pêş bikeve şert û mercên îdeal diafirînin, lê belê ev yek weke rewşeke awarte ya ji nedîtî ve tê, dimîne. Eger em tedbîr negirin, wê hîn bêhtir zarok neçarî kedxwariyê bên, rastî şantajan bên û zerareke mayînde li wan bê kirin. Divê hikûmet, rêxistinên mirovî û şîrketên teknolojiyê bi lezgînî bi hev re bixebitin da ku nehêle sûcdarên ku herî zêde ji van valahiyan îstismar dikin hedef bigirin."
 
Stevenson anî ziman di dema berhevkirina daneyên îstîsmarê de gelek pirsgirêk rû didin û wiha axivî: "Daneyên îstîsmara zayendî ya zarokan gelek caran li saziyên cuda yên wekî polîs, tenduristî, û xizmeta civakî belav dibin, zehmet dike ku hejmarên pêbawer û rast berhev bikin. Dema ku mijar ji bo îstismar û îstîsmara zayendî ya zarokan a bi teknolojiyê tê hêsankirin (TF-CSEA), bikaranîna 'daneyên mezin' ên rêxistinên global, dihêle ku em tabloyeke hîn hevgirtî bi dest bixin. Heke em dixwazin pêşî li îstîsmarê bigirin, girîng e ku ji bilî bersivdayîna piştî bûyerên qewimîn, ji hêla daneyên baş ve di pêşî de berhev bikin. Ev nêzîkatiya tenduristiya gel ji bo parastina zarokan ji îstîsmara online û nelirêtiyê girîng e."
 
PANDEMIYA VEŞARTÎ
 
"Stevenson da zanîn ku 'îstîsmara li ser înternetê' her diçe belav dibe û got, "Îstismara zayendî ya zarokan a bi teknolojiyê tê hêsankirin û îstîsmarkirin (TF-CSEA) pandemiyek veşartî ye. Divê hemû welat, cemaet û sazî bikevin nava tevgerê. Çawa ku ji bo pêşîgirtina li semptomên nexweşiyeke bi vakslêdana li şûna tedawîkirina wan, bi bandortir e, divê em pêşî li îstîsmara zayendî ya zarokan jî bigirin berî ku ev yek pêk were. Divê li ser esasê tenduristiya gel çareserî bên pêşxistin. Dema bikaranîna vê nêzîkatiya li ser bingeha zanistê ji bo dawîanîna li îstîsmara zayendî ya li zarokan hatiye. Eger em vê yekê weke rewşeke awarte ya tenduristiyê ya gel biafirînin, em dikarin ji bo zarokan cîhaneke ewletir biafirînin. Lê ji ber ku zarok nikarin li bendê bimînin divê em niha tevbigerin.''
 
PARASTINA ZAROKAN DIVÊ 
 
Stevenson bi bîr xist ku şîrketên teknolojiyê jî di astengkirina "îstismara online" de xwedî berpirsyarî ne û wiha got: "Şîrketên teknolojiyê divê ewlehiyê tevlî dîzayna xwe bikin, platform û berhemên xwe bi parastina zarokan li navendê ava bikin. Divê ev ne fikirîneka paşvemayî be. Ev tê de nirxandina rîskên taybetmendiyên wekî şîfrekirina dawiya dawî an herikîna zindî berî ku ew dest pê bikin û tedbîrên ewlehiyê ji bo pêşî lêgirtina îstîsmarê bigirin. Piştî ku hat ragihandin, berpirsyariyên wan bi rakirina naverokên neqanûnî bi dawî nabin; divê were piştrastkirin ku di serî de naverokeke bi vî rengî di platformê de nîne. Naverokên ku zarokan îstîsmar dikin ne tenê li gorî sînorên yasayî divê li gorî ziyana ku dide zarokan jî were rakirin. Eger zirarê bide zarokan, ev yek ji bo mudaxaleyê bes e."
 
XETEREYA NÛ TEKNOLOJIYA SÛNÎ
 
Stevenson bal kişand ser "îstismara online" a li zarokan hatiye kirin, bi pêşketina teknolojiyê re qadên nû bi dest xistiye û wiha dewam kir: "Materyalên îstîsmara zarokan ên bi teknolojiya sûnî (AI-Gen CSAM) tên hilberîn, fikareke mezin e. Dîmen û vîdeoyên sexte bêyî agahdarî an jî tevlîbûna zarokan dikarin werin hilberandin û piştre jî bi îdîaya ku ev materyal rast in weke amûr ji bo gef û şantajan tên bikaranîn. Ji perspektîfa platforman, her sepan an jî lîstikeke ku dihêle bikarhêner bi hev ra têkiliyê deynin, heta yên ji bo zarokan hatine sêwirandin dikarin şaş werin bikaranîn. Fail bi taybetî platformên ku xwedî bingeheke mezin a bikarhênerên zarokan in hedef dikin, tevî gelek lîstikan ku gelek dê û bav xwe ewle dibînin. Ji ber vê yekê, ji bo şîrketên teknolojîyê girîng e ku ji destpêkê ve tedbîrên ewlehiyê yên xurt ava bikin û dêûbav ji nêz ve çavdêrî bikin ka zarokên wan çi bi kar tînin û bi kê re têkilî datînin."
 
MA / Berivan Kutlu 

Sernavên din

16:53 Meclisa Jinan a DEM Partiyê çû serdana Dayikên Aştiyê
16:36 Ji bo girtiyên nexweş Ruzgar û Boran banga tehliyeyê
15:27 Pervîn Bûldan: Em ji pêvajoyê bawer in, ji ber ku Ocalan heye
15:16 Xizmên windayan: Bila hestiyên me bidin, bila goreke me hebe
15:16 Li Amedê hejmara kesên ji ber şewatê hatine binçavkirin derket 5'an
14:52 Hafiz Akdemîr dê li cihê ku hatiye qetilkirin bê bibîranîn
14:52 Dayikên Şemiyê: Me qet cejn pîroz nekir
14:41 AKP'ê DEM Partî ziyaret kir: Wê hiqûqa xwîşk/biratiyê bi hev re ava bibe
13:57 Li Dîlokê mirina bi guman a jin û zarokekê
11:29 Pîrozbahiya cejnê ya DEM Partî û MHP'ê: Cihê çareseriyê meclis e
10:31 33 sal derbas bûn: Kujerên Hafiz Akdemîr hê jî nehatine aşkerakirin
10:19 Destdirêjî li 3 xwendekaran kir: Ji ber sûcekî din hate girtin
09:57 Rêxistinên hiqûqî dê ji bo 'mafê hêviyê' serî li Konseya Ewropayê bidin
09:01 Jin dê vê havînê li dijî 'Sala Malbatê' xwe birêxistin bikin
09:01 Sezîn Ûçar a ESP'î: Ji bo pêvajo bi pêş ve biçe divê 'mafê hêviyê' pêk were
09:01 Dîmenên xweşik ên Çiyayê Gilîdaxê: Yên ku dibînin heyran dimînin
09:01 Bi dawîbûnek bû destpêka azadiya aboriya wê
09:00 Azmûn nêz dibin: Derfet wekhev nîn in, xeyalên ji bo çûyîna derveyî welat
09:00 Kana madena Olmez ê AKP'î zirarê dide tenduristiya welatiyan
09:00 ROJEVA 07'Ê HEZÎRANA 2025'AN
08:55 Şaredarê ku bi elektrîkê ket bi giranî birîndar bû
06/06/2025
16:57 Taziyeya kesên ku di şewatê de jiyana xwe ji dest dan tê ziyaretkirin
16:35 Di arefeya cejnê de 10 kesan jiyana xwe ji dest dan
15:55 Girtiyê 30 salî Kar hat berdan
15:09 Şaredariya Bajarê Mezin a Amedê têkildarî şewatê lêpirsîn da destpêkirin
13:15 Tuncer Bakirhan û Tulay Hatimogullari pîrozbahiyên cejnê
12:11 Dr. Miley: Ji bo azadiya Ocalan divê pêşketin hebe
11:48 Li Colemêrgê goristan hatin ziyaretkirin
11:47 Li Eskişehirê ji bo xwendekaran lêpirsîna 'Îmamoglu'
11:35 Kesên di şewatê de jiyana xwe ji dest dan hatin definkirin
11:35 Ji bo teqawitan cejn nîn e!
11:34 Welatiyên li Rihayê: Bi mafên wekhev jiyana bi hev re pêkan e
10:47 'Di Pakêta Darazê de wekhevî nîn e'
10:27 Ji ber zextên psîkolojîk ên şaredariyê civaknas nexweş ket
09:20 Bi navê 'malbata pîroz' êrîşên li ser mafên jinan
09:07 Ji Alain Baiou ji Ocalan re name: Em heta dawiyê li cem te ne
09:01 Girtiyên nexweş ên li Edene û Osmaniyeyê li ber mirinê ne
09:01 Soydan Akay: Divê berdêla çekdanînê aştî û avakarina civaka demokratîk be
09:00 ROJEVA 06'Ê HEZÎRANA 2025'AN
08:11 Vedat Aydin li ser gora xwe hat bibîranîn
07:51 Hejmara kesên di şewata li Amedê de jiyana xwe ji dest dan derket 4'an
05/06/2025
17:44 Kesên ku di 5'ê Hezîranê de hatin qetilkirin hatin bibîranîn: Em dê aştî û demokrasiyê bînin
16:38 Li gelek bajaran serdana goristanan: Em ê têkoşîna xwe bidomînin
16:21 Der barê nexweşê şîzofrenî yê ku polîsan lê da bû û wî gilî kiribûn de biryar
16:14 Li Ebexê 'Bostanê Bajar a Jinan' hat vekirin
15:44 Di êrîşa Îsraîlê de 3 rojnamevan jiyana xwe ji dest dan
15:38 Di êrîşên Tirkiyeyê de 2 HPG'yiyan jiyana xwe ji dest dan
15:32 Kampanyaya 'Ez dixwazim bi Ocalan re hevdîtinê bikim' hat destpêkirin
15:25 Li Basayê nexweşiya tebekê
15:22 DEM Partî: Parastina xwezayê û civaka demokratîk hev temam dikin
14:48 Welatiyên teqawid: Aborî bi aştiyê baş dibe
12:50 5 şaredarên CHP'î ji peywirê hatin dûrxistin
12:09 Dîwana Kongreya 12'emîn a PKK'ê : Ji bo bicihatina biryaran pêwîstî bi siyaseta demokratîk û misogeriya qanûnî heye
10:47 Ji DEM Partiyê biryara '1950 civîn'
10:30 Ji DBP'ê têkildarî Qetlîama 5'ê Hezîranê daxuyanî
10:27 Li Çanakkaleyê bi pîleya 4.8 erdhej
09:07 31 sal in girtî ye ji ber ku negot 'ez bêalî me' serbestberdana wî 8 mehan hat taloqkirin
09:06 'Eger kiryar neyê cezakirin, wê sibe rê li ber mirinên mezintir veke'
09:05 Qeyrana aboriyê li mazata ajalan bandor kir: Dê aborî tenê bi aştiyê ve baş dibe
09:03 Roja Hawirdorê ya Cîhanê: Krîza avhewayê mezin dibe
09:02 ‘Ji ber ku hevjînê wê dadgêr e, qanûn nayê binpêkirin’
09:00 ROJEVA 5'Ê HEZÎRANA 2025'AN
04/06/2025
16:40 Li Licê û Pîran serdana goristanan
15:31 Li Îzmîrê greva karkeran bi dawî bû
15:04 Rapor: Binkirasên xizmên girtiyan jî kontrol dikin
14:38 Ji DEM Partiyê li hember dîmenên binçavkirinê bertek: Bêçareya siyasî
13:59 Li Wanê ji bo protestoya qeyûm ceza
13:55 Li Qoserê mirina jinekê ya bi guman
13:30 Biryarên ku Abdullah Ocalan pêşkêşî kongreyê kirin
13:21 Li Îzmîrê grev di roja 7'emîn de ye
13:20 DFG: Di meha Gulanê 78 rojnameger hatin darizandin
12:50 Serxwebûnê xatir xwest: Ji bo destpêkeke nû…
12:44 Di teqîna 5'ê Hezîranê de birayî wî hatibû qetilkirin: Divê dewlet lêborînê bixwaze
11:54 Tevahiya perspektîfa ku Abdullah Ocalan ji kongreyê re şand
11:26 10' emîn Pakêta Darazê hate qebûlkirin: 8 xal hatin derxistin
11:18 Li Rihayê di du salan de li hemberî 6 hezar û 287 zarok û jinan 13 sûc hatin kirin
10:38 Girtiyê nexweş ê ku hat berdan Başaran: Di pakêta darazê de tiştên dihatin hêvîkirin tunebûn
10:32 Piştî kongreyê yekem lêkolîn: Piştgiriya ji bo biryara PKK'ê ji sedî 71.5 e
10:19 Ji OHD'ê têkildarî 'mafê hêviyê' plana çalakiyê ya 3 mehan
09:53 Andy Carl: Ji bo pêşveçûna pêvajoyê tevlêbûna rêberên siyasî şert e
09:39 Seroka Giştî ya Partiya Şoreşger: Divê sosyalîst di pêvajoyê de perpirsiyariyê tevbigerin
09:22 Lêpirsîna ÎBB'ê: Şaredar jî di nav de 22 kes hatin girtin
09:07 Analîstê daneyan Stevenson: Teknolojiya sûnî di îstîsmara zarokan de xetereyeke nû ye
09:06 Piştî dekbaz nehatin dîtin tedbîr ji bo malên şîrketa firoşkarê krîpto hate dayîn
09:05 Halîde Turkoglû: Bila hemû jin di ronesansa Rojilata Navîn de cih bigrin
09:00 ROJEVA 4'Ê HEZÎRANA 2025'AN
07:40 Li Helebê ji bo azadiya Ocalan meş hat lidarxistin
07:39 Nameya ku Abdullah Ocalan ji bo kongreya PKK'ê şandibû hat weşandin
03/06/2025
15:26 Li Mêrdînê gel Şîrketa GES'ê ji gund qewirand
15:24 Zîhniyeta ku bi salan e neguheriye: Yên binçavkirî bi yek rêz derxistin pêşberî kamerayan
15:11 Ji bo statû û perwerdehiya Kurdî meşiyan Tirba Ehmedê Xanî
15:01 Karsazên hatin kuştin hatin bîranîn: Aştî rûbirûbûn e, darizandina kujeran e
14:14 Bahçelî: Eşkere ye ku rêyeke me ya din nîne
14:07 Di roja 6'emîn a grevê de bang li şaredariyê kirin
12:42 Tulay Hatîmogullari: Dema me zêde nîn e, pêwîstî bi paqijiya rê heye
12:39 Navên Durre Kaya û Muhsîn Melîk dê li Curnê Reş bên parastin
11:54 Li gorî TUÎK'ê di meha Gulanê de enflasyon ji sedî 35,41 e
11:45 Dadgehê, qedexeya li ser navê 'Mem û Zîn' rakir
11:36 Ji MKG'ê rapora meha Gulanê: 5 lêpirsîn, 6 doz, 1 girtin
11:23 Endamê Şandeya Îmraliyê Erol: Siyaseta demokratîk ji çekan xurttir e