Aborînas Îlhan Doguş: Armanca esasî ya şer elementên axê yên kêmpeyda ne

  • rojane
  • 13:18 25 Hezîran 2025
  • |
img
ENQERE - Aborînas Îlhan Doguş, şerê Îsraîl-Îranê nirxand û destnîşan kir ku armanca esasî, elementên axê yên kêmpeyda yên ku di bin kontrola Çînê de ne.
 
Şerê Îsraîl-Îranê ku di 13’ê Hezîranê de bi êrişa Îsraîlê dest pê kir, 12 rojan domiya. Di 22’yê Hezîranê de bi beşdariya DYA’yê ve şer gurtir bû. Serokê DYA’yê Donald Trupm, duh di daxuyaniya xwe de agirbest ragihand lêbelê pevçûnên di navbera her du ailyan de didomin.  
 
Ji roja destpêkê ya şer heta niha pevçûnên di navbera Îran-Îsraîlê de bû sedema bêîstîqrariya aboriya nevneteweyî. Bihayên petrola brent ji sedî 9 zêde bû û bihayê wê bû 75 dolar, zêreke ons bû 3 hezar û 427 dolar. Hilberîna gaza xwezayî ya Îranê û rafîneriya Îsraîlê zirar dît, xetereyên li Tengava Hurmuzê ku gefê enerjiyê berdewam dike.
 
Akademîsyen û aborînas ê li University of Europe for Applied Sciences, Îlhan Doguş, bandora şerê Îran-Îsraîlê ya aboriyê nirxand. Doguş, destnîşan kir ku dê bihayên petrolê enflasyonê zêde bike lê zêdekirina faîzê nabe çareserî. Doguş, wiha axivî: “Zêdebûneke demdirêj di bihayê petrolê de, dê bandora zêdebûna enflasyonê çêbike.”
 
Doguş, diyar kir ku ev bandor dê di pirsgirêkên zincîra dabînkirinê û zêdekirina hilberînê de zêde bibe û got: "Bihaya petrola Brent di Cotmeha 2004'an de salane ji sedî 68 û di Hezîrana 2008'an de jî ji sedî 87 zêde bû, lê ev yek nebû sedema enflasyoneke zêde. Ji ber ku zêdebûna hilberînê ev lêçûn li xwe girt. Lê belê ji ber astengiyên piştî pandemiyê nexasim yên Çînê, di hilberînê de zêde nebû."
 
‘LÊGERÎNA ENERJIYEKE ALTERNATÎF’
 
Dogûş, diyar kir ku li hemberî zêdebûna enflasyonê dê zêdekirina faîzê nebe çareseriyeke bi bandor û got: "Zêdebûna faîzê ya heta niha deynên nedayî zêde kir û qezencên bankê yên ku hedefa sereke ya Bankên Navendî kêm kir. Ez bawer nakim ku enflasyon jî rêjeya faîzê zêde bibe. Ji bilî vê, derbasbûna bo çavkaniyên enerjiyê yên alternatîf nekarine hêsan e. Ev veguherîn demeke dirêj divê, lê dirêjkirina şer û pevçûnên li Rojhilata Navîn dibe ku hewldanên wiha leztir bike." Doguş wiha dirêjî da axaftina xwe: "Di van deman de nezelaliyeke zêde heye, divê Bankên Navendî bi kirîna tehwîlên dewletê ji piyaseyê rêjeyên faîza tehwîlên ku wek penageheke ewle têne hesibandin kêm bikin. Ev yek dê herikîna lîkîdîtasyonê ber bi borsayê ve misoger bike."
 
JÊDERKÊN ABORIYA ÎSRAÎLÊ
 
Doguş, têkildarê lêçûnên leşkerî yên Îsraîlê jî wiha got: "Dewleta Îsraîl, ev lêçûnên leşkerî li ser Banka Navendî ya Îsraîlê dabîn dike. Li hemû cîhanê lêçûnên cemawerî bi vî rengî tên dabînkirin. Ji bo dewletê lêçûn ne astengî ye. Zêdebûna valahiya di bûdçeyê de bandoreke wê li ser faîz û enflasyonê nîne. Bandora şer a neyînî ne li ser bûdçeyê, xwe di ked, çavkaniyên xwezayî û di makîneyan de dide der.”
 
‘BARÊ ÎRANÊ GIRAN DIBE’
 
Doguş, diyar kir ku sedema bilindbûna enflasyona li Îranê mueyîde ne û dê şer barê wê yê aboriyê girantir bike û wiha pê de çû: “Bi şer ve ev rewş girantir bûye û rejim ji bo bertekan bitepisîne dê tundiya dethilatê tundtir bike û xwe wek ‘serkeftî’ nîşan bide. Îran, ji sedî 90’ê petrola xwe difroşe Çînê. Nefirotina vê petrolê an mayîna rejîmê dê piştî şer bihayê wê li ser Çînê giran bike. Şerê dirêj be an nebe ev ne mijara pisporiya min e. Lêbelê aramanca esasî dorpêçkirina jêderkên elementên axê yê kemepeyda yên Çînê ne. Ger şer bidome û enflasyone zêde bibe dê dewlet bihayê enerjiyê zêde bike. Enflasyona zêde dibe sedemê pirsgirêka dabînkirinê.”
 
‘ABORIYA TIRKIYEYÊ BER BI QELSBÛNÊ VE DIÇE’
 
Doguş, bandora şer li ser rewşa aboriya Tirkiyeyê nirxand û axaftina xwe wiha bi dawî kir: “Jixwe aboriya Tirkiyeyê tu bandoreke wê li ser enflasyonê nîne û ji ber zêdekirina faîzan ber bi qelsbûnê ve diçe Bihayên enerjiye û zêdebûna enflasyonê dibe ku rewşa niha xerabtir bike. Dê Şîmşek (Wezîrê Aboriyê Mehmet Şîmşek), nikaribe rewşê biguherîne û polîtîkayên aboriyê yên vê rewşê baş bike pêk bîne. Guhertina vê rêveberiyê, bi têkiliyên Tirkiyeyê yên welatên Rojava ve girêdayî ye.”
 
MA / Omer Gungor

Sernavên din

19:40 Partiya Memleketê hat girtin
19:34 Ji bo girtiyên li Bolûyê kampanyaya hasthagê
17:20 Kesê ku îşkence li zarokan kir serbest hat berdan
16:27 Rapora Rêxistina Efûya Navneteweyî ya têkildarî Girtîgeha Evînê
16:08 Werîşe Muradî: Rêveberiya xweser tekane rê ye ku dikare azadiyê bi rûmeta mirov re bike yek
16:07 PSAKD bertek nîşanî Bahçelî da: Em hemwelatiya wekhev dixwazin
15:30 Li Siwêdayê agirbest hate binpêkirin
15:29 Ji rêxistinên mafên mirovan û hiqûqî ji bo Fatma Tokmak bang
15:15 Iraqê biryara şandina mûçeyan da
14:55 Di mehekî de 71 kes hatin darvekirin
14:48 ‘Em ê bibin dengê jinên Elewî û Durzî’
14:19 Li Sûrê civîna ‘pêvajoyê’: Yekitiya Kurdan dê teşe bide sedsala nû
14:18 Di cezayê 'axaftina telefonê' de biryara îxlalkirinê
13:36 Li Bazîdê dê konferansa ‘Giringiya Yekitiya Neteweyî ya Kurdan’ bê lidarxistin
13:35 Herêma Federe ya Kurdistanê dehata xwe ya derveyî petrolê radestî Bexdayê kir
12:41 Têkildarî ‘plana rantparêziyê’ ya li Newala Qesaba doz hate vekirin
12:04 Bi wêneyê rojnamegera ku hatibû qetilkirin merasîma dîrokî şopand
11:36 Trump: Ger hewce bike em ê dîsa bikin
11:19 Jinên Elewî: Cewhera heqîqetê dayik e, ev giyanê ji nû zindî be
11:07 Bûyera ku ‘pêvajoya çareseriyê’ bi dawî kir: Divê dîsa 10 sal badilhewa neçe
10:48 Bakirhan: Komîsyon dikare modela aştiyê ya Tirkiyeyê ava bike
10:32 Parêzer Atmaca: Guhertina destûra bingehîn ji bo çareseriya pirsgirêka Kurd pir girîng e
09:31 Baroya Rihayê ji bo piştgiriya aştî û çareseriyê dest bi xebatê kir
09:23 Hevserokê DAD'ê Kete: Şewitandin rêvekirina li ber hebûnên nû ye
09:11 Hevdîtinên gel: Divê AKP, MHP û CHP jî ji derdora xwe re vebêjin
09:08 Rojnamevan Bayramoglû: Ger hikûmet zemîna demokratîk veke dê pêvajo bimeşe
09:07 Bêrîvanên li Zozana Sunduzê ji rewşa aboriyê ne razî ne
09:05 Zarok di betlaneya havînê de fêrî Kurdî dibin
09:00 ROJEVA 22'YÊ TÎRMEHA 2025'AN
21/07/2025
18:34 Li Xezeyê 19 kes ji birçîna mirin
18:23 Kesên ku wêneyên Ocalan parvekiribûn hatin binçavkirin
15:46 Civîna Serokê MÎT’ê û DEM Partiyê dest pê kir
15:34 Leşker gef li girtiya nexweş xwar: Em wê ji holê rakin
14:32 Civîna Kurtulmuş û Bahçelî dest pê kir
14:29 Gelek êş kişand û rasti neheqiyan hat: Em wekheviyê dixwazin
14:24 CHP’ê giliyê dozger Gurlek kir
14:23 TAJÊ ji 19 welatan re name şand: Qirkirina Êzidiyan nas bikin
14:22 Peymana petrola Tirkiye û Iraqê ya 53 salan ber bi dawî dibe
14:07 Li Bangladeşê balafireke şer ket kampusa zanîngehê
13:59 Li Herêma Federa ya Kurdistanê 82 roj in mûçe nayê dayîn
13:51 Li Ewropayê dê ji bo Ocalan meşa azadiyê bê lidarxistin
13:30 Gola ku gundiyan çêkirin ziwa bû û bi hezaran masî mirin
13:24 Halîde Turkoglû: Em ê jiyana azad û wekhev ava bikin
13:00 Cara duyemîn e tehliyeya girtiyê 30 salan hate astengkirin
12:53 Gelê Hondurasê: Ramanên Ocalan îlhameke mezin dide me
12:47 Berdevkê Partiya Komunîst a Avusturyayê: Divê piştgiriyê bidin daxwaza Kurdan a aştiyê
12:02 Ciwanên ku hatibûn binçavkirin sewqî edliyeyê bûn
11:59 Jin dê bi pêşvebirina rêxistinbûnê tevli pêvajoyê bibin
11:45 Serokê MÎT’ê dê biçe serdana DEM Partiyê
11:36 Li Girtîgeha Bolu tehliyeya 35 girtiyan hate astengkirin
11:13 Çerkez dixwazin di komîsyonê de cih bigirin
10:51 Kampanyaya îmzeyê: Em dixwazin beşdarî pêvajoyê bibim
09:50 Xwebûn bi manşeta ‘Bingeha hiqûqî nebe nabe’ derket
09:47 Li Kurdistana Federe 9 meh in hikûmet nayê damezirandin
09:11 Li gundên Pasûrê pirsgirêka av û rê: Welatî çareseriyê dixwazin
09:09 Daxwazên welatiyên Êlihê yên têkildarî pêvajoyê
09:06 Li dijî hewaya germ: Ava sûsê
09:00 ROJEVA 21’Ê TÎRMEHA 2025’AN
20/07/2025
16:59 Piştî 7 salan ji bo Cesen û Gozeten şîn hate danîn
16:29 Li Nisêbînê jinekê bi awayekî guman jiyana xwe ji dest da
16:16 Îsraîlê êrişê Filistîniyên ku li bende alîkariyê bûn kir
15:45 Li gelek bajaran merasîma bibîranînê: Xeyalên wan nîvco neman
14:44 Encamnameya ‘Komxebata Dayikan’: Erka jinûve avakirinê li pêşiya me ye
14:43 Tulay Hatîmogûllarî: Ji bo vekirina rêya aştiyê divê hevrûbûn çêbe
14:41 Li Uşak û Afyonê şewat derket
12:51 Li Îzmîrê qetlîama jinan
11:56 Bibîranîna 33 ‘Rêwiyên Xeyalan’: Divê hevrûbûn çêbe, kiryar bên darizandin
10:48 Kesên diçin seyranê Newala Qoriyê qirêj dikin
10:43 Li Stenbolê 4 şevnişîn şewitîn
09:52 Di berga kovara Jinê de merasîma dîrokî
09:33 Li ser rêya Kobanê rêwiyekî xeyalan: Hogir
09:14 DAIŞ’îyên ku êrişê Siwêdayê kirin beşdarî weşana zindî bûn!
09:08 Tevî qedexe û ferzkirina koçberiyê jî dest ji Sûrê berneda
09:05 Ari ku merasîmê temaşe kir: Divê imhaya 100 salî bi dawî bibe
09:00 ROJEVA 20'Ê TÎRMEHA 2025'AN
19/07/2025
19:59 Girtiyê ku berdana wî du caran hat taloqkirin serbest hat berdan
18:56 SOHR: Ji 13’ê Tîrmehê ve herî kêm 940 kes hatine kuştin
16:33 Xizmên windayan li 4 bajaran daxwaza edaletê kirin
16:30 Dîmenê ku polîs malbata muzîk guhdarî kiribû gule barandiye derket holê
16:16 Li Girtîgeha Sinê 3 girtiyên Kurd dest bi greva birçîbûnê kirin
16:15 Têkildarî kuştina Ayşe Tokyaz polîsek hat binçavkirin
16:11 Meclisa Ekolojiyê ya Wanê hat avakirin: Tovê aştiyê ya ku Ocalan çand bû hêvî
15:57 Altan Öymen jiyana xwe ji dest da
15:54 Komxebata DAD'ê: Dayik hilgirên heqîqetê ne
14:50 Ji bo Hasan Gulunay ê 33 sal berê hat windakirin edalet xwestin
14:45 Meclisa Jinan a DEM Partiyê bi jinan re hevdîtin pêk anî
12:53 Li Rihayê bi rojnamegeran re civîna pêvajoyê
12:42 Girtiyê ku kamera li hucreya wî hatibû bicihkirin doz li Wezareta Dadê vekir
11:32 MKG'ê Ayfer Serçe bi bîr anî: Pênûsa wê hê jî dinivîsîne
11:25 Kongra Star ji bo 19'ê Tîrmehê daxuyanî da: Li dijî gefên nû em xweparastinê xurt bikin
11:21 Husiyan êrîşî Îsraîlê kirin
11:15 Ji bo girtiyê nexweş ku rastî îşkencyê hat cezayê hucreyê
10:58 Kaya: Ji bo entegrasyonê demildest sererastkirinên qanûnî divê
10:55 Bîra çandî ya Enqereyê hilweşandin
10:50 Her ku zêr buha dibe eleqeya ji bo teqlîdê zêde dibe
10:49 Jin piştevaniyê xurt dikin: Dê li Rihayê bazara 'pevguherandinê' bê avakirin
10:38 Malbatên 33 'Rêwiyên Xeyalan' 10 salên ji bo edaletê têdikoşin
10:32 Tekane xayeya wan serkeftina pêvajoyê ye: Divê her kes hewl bide
10:31 Sumeyye Boz: Divê komîsyon li ser zemîneke qanûnî be
09:00 ROJEVA 19'Ê TÎRMEHA 2025'AN