Şahidê Pogroma 6-7’ê Îlonê: Bi destê dewletê hate kirin

img
STENBOL - Yek ji şahidên Pogroma 6-7’ê Îlonê ya li Stenbolê Ferîdun Dortler diyar kir ku bi destê dewletê hate kirin û wiha got: “Mudaxileyî êrişan nekirin. Berpirsyara esasî, îktîdara siyasî ya demê bû.” 
 
Di 6-7’ê Îlona sala 1955’an de li Stenbolê li dijî kesên ne misilman êriş hatin destpêkirin. Bi ser re 69 sal derbas bûn lê hêj jî nehatine jibîrkirin. Di bûyerên 6-7’ê Îlonê de di serî de rum û ermen, malên cihûyan, kargeh, dibistan, dêr, xaç û hemû tiştên binirx hatin talankirin, şewitandin û wêrankirin. 
 
HERÎ KÊM 15 KES HATIN QETILKIRIN
 
Bingeha êrişan bi nûçeya Rojnameya Îstanbul Ekspresê ya bi sernavê “Mala Ataturk a li Selanîkê ji hêla yewnana ve hate bombekirin” hate amadekirin lê piştre derket holê ku bombe ji hêla kesekî tirk ve hatiye avêtin. Lê belê bûyer veguherîn pogromê û li gorî nûçeyên rojnameyên demê, di êrişan de 11 kes hatin qetilkirin. Li gorî rapora rêxistina Helsînkî Watchê jî ev hejmar 15 bû. Her wiha li gorî daneyên fermî 30 kes, li gorî daneyên nefermî jî 300 kes birîndar bûn. Di pogromê de destdirêjî li herî kêm 60 jinan hate kirin. Lê belê gelek jinan ji ber tirsê gilî nekirin û dema ev hejmar jî tê hesibandin, nêzî 400 jin di bûyeran de rastî destdirêjiyê hatin. 
 
4 HEZAR Û 214 MAL HATIN TEXRÎBKIRIN
 
Li gorî çavkaniyên fermî, di êrişan de 4 hezar û 214 mal, hezar kargeh,  73 dêr, sînagogek, 2 manastir û 26 dibistan hatin texrîbkirin. Ji kargehên rastî êrişê hatin û hatin talankirin ji sedî 59 jê yên ruman, ji sedî 17 jê yên ermenan, ji sedî 12 jî yên cihûyan bûn. Di êrişan de gorên kesên ne misilman jî hedef hatin girtin. 
 
BACA DEWLEMENDIYÊ
 
Di dîroka komarê de li dijî kesên ne misilman ne tenê êriş û tundiya fîzîkî hate kirin. Yek ji gavên rê li ber van êrişan vedikir jî Baca Dewlemendiyê bû ku ji kesên nemisilman dihat standin. Baca Dewlemendiyê di 11’ê mijdara 1942’yan de kete meriyetê û jê dihat armanckirin ku milk û sermayeyê bikin tirk. Serokwezîrê demê Şukru Saracoglû, wiha digot: “Ev qanûn di heman demê de qanûna şoreşê ye. Bi bacê re dê firsend çêbibe ku ji hêla aboriyê ve em serbixwe bibin. Bi jiholêrakirina biyaniyên li ser piyasaya me serdest re em ê piyasayê bixin destê tirkan. Li dijî kesên sûdê ji mêvanperweriya me digirin lê wezîfeya xwe pêk nayinin, ev qanûn dê bi hemû tundiya xwe bikeve meriyetê.” Ji ber ku rêjeya bacê zêde bû, gelek ermen, rum û cihû koçî derveyî welat bûn. 
 
Navenda êrişan Beyoglû bû û yek ji esnafên wê demê Ferîdun Dortler (91) têkildarî êrişan bi Ajansa Mezopotamyayê (MA) re axivî. 
DESTPÊKA ÊRIŞAN 
 
Dortler, manşeta Rojnameya Ekspresê bi bîr xist û got “Rê li ber înfîalê vekir.” Dortler, wiha qala wan rojan kir: “Ji ewil saet derdora 14.00-15.00’an xwendekarên zanîngehê ji Cadeya Îstîklalê ber bi Taksîmê ve çûn. Lê wan tu tiştek ji kesekî re negotin. Lê înfîala xwe bi eşkereyî nîşan dan û çûn. Çendek saet piştre hinek kesên ne hêjayî Stenbolê derketin holê. Di destê wan de ço hebûn û armanca wan diyar bû. Ji wesayîtên xwe daketin, belavî nava kolanan bûn, li tabelayan dinihêrtin bê ka kî tirk e kî ne tirk e û dikan wêran kiribûn.” 
 
Bi domdarî Dortler anî ziman ku dema koma êrişkar ji kolana wan derbas dibû, tevî 15 xebatkaran li ber deriyê dikanê disekinîn û wiha got: “Yên dihatin li dikanan dinihêrtin û derbas dibûn. Hinek kesên diketin nava hewldanê jî hebûn. Armanca wan ew bû ku wê rojê vê derê talan bikin. Di demên berê de li kolana me payerê hebû. Wê şevê kolana me nîv metreyê ji payrêyê bilindtir bû. Li vir piranî dikanên hemwelatiyên rum hebûn. Li wir her tişt diavêtin derve, dişkandin. Lewma kolan nîv metreyê ji payerêyê bilindtir bûbû. Wesayîtekê topên qumaşî girê dabûn û ji vir re derbas bû.” 
 
'BI DESTÊ DEWLETÊ HATE KIRIN’
 
Dortler, diyar kir ku êriş bi destê dewletê hatin kirin û axaftina xwe wiha qedand: “Dewletê tu mudaxile nekir. Ma mimkin bû ku 3 kes di dest de ço li kolanê bigere lê polîs nekare mudaxileyê bike. Ew cihê hanê (devera li hemberî kolanê nîşan dide) di demên berê de dikana şîrfiroş bû. Xwediyê wê Dodorî Cîcîrîdîz bû û li ser tabelayê navê wî hebû. Birayên min çûn ser milên hev û me ew nivîs anîn xwarê. Dodorî û malbata wî li qata jor rûdiniştin; heke biketina wê dikanê, xwedê dizane derketina jor dê li wir çi bikirana. Ev pogrom bi destê dewletê hate kirin. Berpirsyarên esasî jî îktîdara siyasî ya demê ye. Gel bi hev re dijiyan. Di 6-7’ê Îlona 1955’an de Adnan Menderes, di 1974’ê de Îsmet Înonu hebû. Gelo we qet bi rum, ermen, Levanten, mûsewî û hwd. re cîrantî kiriye? Hêj niha jî hevalên me yên li Yewnanistan, Îtalya, Îsraîlê hene ku em li ser telefonê bi hev re diaxivin. Clio; hevalê keça min ê polê bû, hevalên hev ên pir baş bûn. Dema li min digere ji min re dibêje bavo. Ev yek ji bo min şanazî ye.” 
 
MA / Yeşîm Tukel
 

Sernavên din

08/10/2024
10:26 Ji AYM’ê biryara ‘binpêkirina mafê jiyanê’
10:12 Li Manîsayê winda bû, li Ûşakê cenazeyê wê hate dîtin
10:05 Erdogan got ‘armanc Tirkiye ye’: Meclis bi rojeva Îsraîlê dicive
09:51 Birayên ji hêla polîsan ve hatin derbkirin: Me tenê destûra lêgerînê xwest
09:46 Doza ku faîlê wê polîs e 8 sal in tê dirêjkirin
09:39 Ayhan ê bi Ocalan re rêwîtî kiribû: Ji bo mirovan bû hêvî
09:11 Girti Aslan: Girtiyên pîr û nexweş di hucreyên yek kesî de tên ragirtin
09:11 Konca: Abdullah Ocalan yekem rêber e ku banga şoreşa jinê kiriye
09:10 Rojnamevan Balekanî: Hilbijartina li Kurdistana Federe wê bandorê li tevahiya herêmê bike
09:08 Banga ji bo ‘Mitînga Azadiyê’: Divê jin di refên pêş de cih bigirin
09:06 Bavê Rojîn Kabaîş: Bila îdiaya wesayîta spî bê lêkolînkirin
09:04 Hevalê wî yê qawîşê mirina Kuday dît lê dozgeriyê nedît!
09:02 Li Şirnexê amadekariyên ‘Mitînga Azadiyê’: Gelê Botanê dê bi herike Amedê
09:00 ROJEVA 8'Ê COTMEHA 2024'AN
07/10/2024
20:17 Jin di têkoşînê de bi israr in: Em ji bo edalet û azadiyê li her derî ne
19:16 Hunermend Helîmê Omerî û Azad Bedran hatin binçavkirin
19:00 Banga ji bo Mîtînga azadiyê: Divê Amed ji bo aştiyê misyona xwe bilîze
18:41 11 roj in tu agahî ji Kabaîşê nayê girtin
15:39 Di çalakiya ‘Deng bide azadiyê de’ ji bo girtiyên nexweş bang
15:22 Komxebeta Tenduristiyê ya Girtîgehan: Girtiyên hatin berdan serpêhatiyên xwe vegotin
14:48 DFG’ê bang kir ku ‘Pêşî li qetilkirina rojnamevanan bê girtin’
14:26 Xwendekaran qetilkirina jinan protesto kirin
14:25 Rêveberên DEM Partiyê yên hatibûn binçavkirin hatin berdan
14:04 Pitika bi navê Sila ku êrişa zayendî lê hatibû kirin jiyana xwe ji dest da
13:55 KESK dê li dijî polîtîkayên aboriyê yên hikumetê dakeve qadan
13:02 Massimo D’Alema: Clînton li min geriya, got ‘Ocalan bidin Tirkiyeyê’
12:34 Bernameya ‘mitînga azadiyê’ diyar bû
12:29 Li Îzmîrê êrişî jinekê hate kirin: Bi giranî birîndar bû
11:42 Temellî: Li Tirkiyeyê şer tê gurkirin
10:56 Xebata madenê ya li Pîrejmanê zirarê dide xwezayê
10:38 MKG: Em ê xwedî li rojnamevaniya kurdî derkevin
10:30 Li Korta Kasorê nerazîbûna li dijî madenê: Em axa xwe nadin we
09:01 Sê meh piştî girtina bavê xwe hat dinê: 32 sal in bêhiqûqiya li ser bavê min didome
09:01 Li Wanê dema firotina guhîjan e
09:01 Banga ji bo ‘Mitînga Azadiyê’: Divê bi sedhezaran kes ji bo çareseriyê li Amedê bin
09:00 Emekçî: Rehenda hiqûqî ya komployê ji demboriyê re dihêlin
09:00 ROJEVA 7'Ê COTMEHA 2024'AN
08:39 Xwebûn bi manşeta 'Komplo ne rojek e, pêvajoyek e' derket
06/10/2024
21:44 Hunermendan qetilkirina jinan şermezar kir
21:23 Can: 26 sal in li Îmraliyê sansûrek bêmînak heye
21:00 Îsraîlê êrişî Sûriyeyê kir
20:52 Li Îranî seferên balafiran hatin betalkirin
18:39 TJA: Divê em ji bo ewlehiya xwe werin cem hev
17:33 ‘DAIŞ ket yên xwedî lê derketin jî wê bikevin'
17:10 Li Korta Kasorê nerazîbûna dijî madenê: 60 gund bi tinekirina avê re rû bi rû mane
16:16 Li navçeyên Amedê seferberiya ji bo 'Mitînga Azadiyê'
15:26 Li Amedê bertek nîşanî kuştina jinan dan
15:07 Ji Bakirhan daxuyaniya Destûra Bingehîn: Em ji muzakereyê re jî ji têkoşînê re jî hene
13:45 Çîçek: Binpêkirinên mafan ên li girtîgehan gefê li tenduristiya civakê dixwe
13:15 'Kobanê rûmeta me ye'
13:04 Konferansa Perwerdehiyê ya DEM Partiyê: Perwerdehiya bi zimanê zikmakî maf e
11:30 Çeteleya tundiyê ya meha îlonê: 30 jin û zarokek hatin qetilkirin
11:09 Stêrka Çapemeniya Azad: Gurbetellî Ersoz
10:10 Rojnamevan 8 meh in di hepsa 'malê' de ne: Lêpirsîn bi derengî tê xistin
09:51 Karamûs: Tecrîd pirsgirêka hemû Kurdistanê ye
09:12 Di şerekî herêmî yê gengaz de çi li benda kurdan û Kurdistanê ye?
09:01 Siyasetmedarên jin: Em di 13'ê Cotmehê de li dijî komployê biherikin Amedê
09:01 Tekîn ê ku 5 xizmên wî hatine girtin: Ya hatiye kirin zilm e
09:01 Piştî 40 salan vegeriya welatê xwe
09:00 Di pêvajoya komployê de girtîgeh: Çemberek ji agir çêbû
09:00 Li gel metirsiya mirinê li revîrê tê sekinandin: Bila were berdan
09:00 ROJEVA 6'Ê COTMEHA 2024'AN
08:14 Îsraîlê êrişî Beyrûtê kir: Hejmara miriyan derket hezar û 181’an
05/10/2024
22:59 Jin daketin qadan: Em ê hesab bipirsin
19:54 Li Îzmîrê Komeleya Lêkolînên Ziman û Çandê ya Avestayê hat vekirin
19:39 Li Stenbolê çalakiya 'Deng bide azadiyê':Wê komploger winda bikin
16:45 Li Sûrê çawişê pispor jina pê re zewicîbû qetil kir
16:28 Malbatên ji Lubnanê koç kirine li Serêkaniyê hatin bicihkirin
15:55 Ji Şaredariya Wanê xizmeta pirzimanî
15:25 Meclisa Kombûna Jinan a Zenûbiyayê êrişên Tirkiyeyê şermezar kirin
15:10 Li sê bajaran banga hevpar: Bila girtiyên nexweş bên berdan
15:05 TTB’ê li Agiriyê nûnertî vekir
14:43 ‘Em ê ji bo azadiya zimanan di mitînga 13’ê cotmehê de bin’
14:25 Rapora MKG'ê: Tundiya li ser rojnamevanên jin didome
14:19 Xizmên windayan: Her du destên me dê li stûyê we ve bin
14:09 Aqûbeta Tekîn ê 29 sal berê hatiye windakirin hate pirsîn
12:56 Wezîrê Karên Derve yê Îranê serdana Şamê kir
12:46 Cenazeyên jinan ji ATK’ê hatin girtin
11:38 Dermankirina Nergîs Muhammedî tê astengkirin
11:21 Rojnamegera girtî ê nexweş ev 28 roj in girtina dermanan red dike
11:05 Civata li ser ‘Sansur û otosansur’ê: Mudaxile li filman tê kirin
10:58 Kabaîş ev 9 roj in winda ye: Lêgerîn li golê tên kirin
10:18 Komplo di sala 26'emîn de ye. Dixwazin Peymana Edeneyê berfireh bikin
10:00 Bi daxwaza ‘Azadiya Abdullah Ocalan’ xebat û çalakiyên nû
09:10 Dayikên Aştiyê: Em ji bo aştiyeke birûmet di azadiyê de israr dikin
09:09 Li zozanên Elkê amadekariyên zivistanê
09:08 Kevneşopiyeke hatiye jibîrkirin: Tahtî
09:00 ROJEVA 5'Ê COTMEHA 2024'AN
08:13 Şaredariya Wanê 'Pirtûkxaneya Berhemên Jinan û Navenda Lêkolînê' vedike
04/10/2024
19:46 Akarsel li gelek bajaran hat bibîranîn: Pêşengiya milyonan kir
19:39 Hevserokên HDP'î nehatin berdan
17:02 Ji ber piştevaniya bi Ozgur Gundemê re ceza li Ustunê birîn
16:43 Li Elkê şewat derket
16:23 Bayindir: Em ê xwedî li wesyeta Kûday derkevin
15:55 Akarsel li ser gora xwe hate bibîranîn: Em ê têkoşînê mezin bikin
15:26 Demîrhan ê Kar qetil kir piştî 3 mehan hate girtin
14:56 Rêveberên DEM Partiyê hatin binçavkirin
14:54 Derbarê rojnamevanekî di hefsa malê de biryara neşopandinê
14:51 Karkerên Spanyayê dê li 70 bajaran azadiya Ocalan biqîrin
14:44 Girtiyê nexweşê penceşêrê bêyî were tedawîkirin şandin girtîgehê