Tarihçi Ulugana: Çözüm Lozan'ı lağvetmek değil, demokratik bir anayasanın teşkilidir

İSTANBUL - Lozan Antlaşması tartışmalarını değerlendiren tarihçi Sedat Ulugana, "Kürt sorununu çözecek olan Lozan’ın lağvedilmesi değildir. Çözüm demokratik ve çoğulcu bir anayasanın teşkilidir" dedi.

Kürt Halk Önderi Abdullah Öcalan'ın "Barış ve Demokratik Toplum Çağrısı" sonrası PKK 12'nci Kongresi'ni gerçekleştirdi. Fesih kararı alan PKK, yaptığı açıklamada, "PKK, kaynağını Lozan Antlaşması ve 1924 Anayasası’ndan alan Kürt inkâr ve imha siyasetine karşı halkımızın özgürlük hareketi olarak tarih sahnesine çıktı" ifadelerini kullandı. Kürt sorununun demokratik ve barışçıl yöntemlerle çözülmesine süregelen karşıtlıklarıyla bilinen ulusalcı ve milliyetçi kimi kesimler, bu söylemler üzerinden yürütülen süreci hedef aldı. Bu kesimin güncel siyasi propaganda olarak tartışmaya açtığı Lozan Antlaşması'nın tarihsel sürecini, Kürt sorununun çözümsüzlüğüne etkisini Mezopotamya Ajansı'na (MA) değerlendiren tarihçi Sedat Ulugana, Kemalistlerin Lozan'ı Antlaşması'nı "Türkiye'nin tapusunun alındığı antlaşma" olarak okuduğunu söyledi. 
 
Neo-Osmanlıcı kesimlerin ise "antlaşmayla Türkiye'nin kısıtlandığı" şeklinde yoruma sahip olduğunu belirten Ulugana, Lozan'da Türkiye için iki önemli husus olduğuna dikkati çeken Ulugana, "Birincisi kapitülasyonların kaldırılması. İkincisi ise daha önce Mustafa Kemal'in de çerçevesini çizmiş olduğu sınırlardan ödün verilmemesi. Ve bu sınırların içine Musul ve Halep vilayetleri, özellikle de Musul'u eğer mümkünse sınırlara dahil etmek. Türkiye heyeti, 20 kişiden oluşuyor. Heyetin baş müzakerecisi İsmet İnönü'dür" dedi.  
 
Lozan'ın imzalanmasından önce Türkiye lehine bir konsensüs oluştuğunu vurgulayan Ulugana, "Lozan'dan önce 1921'de Fransızlarla bir Ankara Antlaşması imzalanmış. Daha sonra Mudanya Mütarekesi ile de İngilizlerle bir konsensüs oluşmuş. Bir konsensüs dahilinde Lozan'a gidildi. Lozan öyle bilindiği gibi sıfırdan başlayan diplomatik bir müzakere süreci değildir. Resmi tarihte anlattığı şekilde değildir. Orada Kürt'ün esamesi okunmadı. Lozan'da Fransızlar da İngilizler de bununla ilgilenmiyordu. Türk tarafında o dönem için güçlü argüman şuydu: 'Biz burada Kürtler ve Türkler adına buradayız.' Bunu İsmet Paşa'nın kendisi söylüyor. Böyle bir giriş konuşması var. Bu uluslararası konsensüs dahilinde Kürtler statüsüz bırakıldı. Tarihi önemi budur" ifadelerini kullandı. 
 
LOZAN'IN TÜRKİYE İÇİN İKİ ÖNEMLİ KONUSU
 
Lozan'ın Türkiye için iki önemli konunun olduğunu söyleyen Ulugana, "Birincisi kapitülasyonların kaldırılmasıydı. Bunu Fransızlarla müzakere ettiler. Çünkü Fransızların Türkiye'de çok fazla yatırımı vardı. O dönem Osmanlı'nın bütün altyapısı Fransızların elindeydi. Tütün Rejisi idaresinden tutun, büyük şehirlerdeki elektrik şebekesi, tren yolları, tramvaylar, Osmanlı Bankası, Kredilyon İzmir Bankası gibi bankalar Fransız sermayesidir. Fransızların konsolosluklarının da ekonomik ve siyasi avantajları vardı. Fransızlar bunlardan vazgeçmek istemiyorlardı. Fransızlar Türkiye'ye 'Bizim sermayemiz ne olacak? Osmanlı'nın bize çok fazla borcu var. Siz bu borcu ödemeyi taahhüt ediyor musunuz?' diye sorar. Türk tarafı da bunu makul bir şekilde kabul eder. Osmanlı bölündükten sonra birden fazla devlet oluşmuştur. Bu devletler Fransa'nın borçlarını kendi aralarında bölüştürürler. Fransızlarla olan diğer bir husus Suriye sınırının çizilmesi meselesidir. İsmet Paşa bunun 1921'de Ankara Antlaşması'nda görüştüklerini söyler. Fransa'dan bir teminat ister. Fransa'da bunu kabul eder. Fransa başka bir şeye de çok itiraz etmez" diye konuştu. 
 
LORD CURZON VE İNÖNÜ ARASINDA GEÇEN TARTIŞMA
 
Lozan Konferansı'na başkanlığını yapan kişinin İngiltere temsilcisi de olan Lord Curzon olduğunu hatırlatan Ulugana, "Kendisi kurt bir siyasetçidir. İsmet Paşa'yı en çok zorlayanlardan birisidir. Türkiye'nin İngilizlerle Irak sınırının çizilmesi meselesi vardır. Türk tarafının çok ilginç bir şekilde iddiası şudur: 'Musul vilayeti bize aittir. Orada Kürt, Türkmen nüfusu fazladır. Onun için Musul vilayetinin Türkiye'ye katılmasını istiyoruz.' İsmet İnönü orada Kürtlerin Turani bir halk olduğu söyler. Lord Curzon buna karşı çıkar ve Kürtlerin İranî bir halk olduğunu söyler. İsmet İnönü de 'Kürtler Türklerle mi yoksa İngilizlerle mi yaşamak isterler' şeklinde referandum önerisinde bulunur. Lord Curzon Kürtlerin bundan anlamayacağını ve referandum sandığının ne olduğunu bilmediklerini belirtir. İsmet Paşa da 'Siz benim Kürt kardeşlerime bu şekilde hakaret edemezsiniz' der. Dolayısıyla böyle ikiyüzlüce bir diyaloğun üretildiği bir süreç. Aslında Kürtler ne İngilizlerin ne de Türkiye heyetinin umurunda değildir. Ve nihayetinde Lozan Antlaşması imzalanır. Daha sonraki süreçte Musul'dan vazgeçilir ve Musul İngilizlere bırakılır. Bu şekilde Kürdistan'ın parçalanması da artık kesinleşir" şeklinde konuştu. 
 
LOZAN'A KÜRTLERİN TEPKİSİ
 
Lozan'da Kürtlerin sorun ettiği şeyin Kürdistan'ın bölünmüş olması olduğunu vurgulayan Ulugana, Kuzey Kürdistanlıların, Güney Kürdistan'ın İngiltere'ye bırakılmasını istemediğini söyleyerek şöyle devam etti: "Meclis'te yer alan Kürt vekilleri Hasan Hayri Bey, Yusuf Ziya Bey Meclis konuşmalarında İsmet Paşa'yı topa tutarlar. Bunun ihanet olduğunu söylerler. O dönem Hasan Hayri Bey, Yusuf Ziya Bey, Hasan Sıddık Haydari gibi vekiller, o dönem için devletin Kürtlerin ve Türklerin devleti olacağına inanmışlar. Lozan'dan kısa bir dönem sonra 1924'te ki Cumhuriyet'in pratikleri 1925'e varmadan devletin Türklük üzerine inşa edilen bir devlet olduğu ve Kürt kimliğine dair inkâr siyasetinin yavaş yavaş belirginleştiğini görürler. Ondan sonra birinci Meclis lağvedilir. Yeni bir meclis kurulur. İlk mecliste yer alan ve 'Kürdistan vekilleri' dedikleri vekiller, o mecliste yer bulmazlar. Bir kısmı kendi köşesine çekilir bir kısmı da siyasi arayışlar içine girer. En büyük şey de ordunun içinde Kürt subayları gizli bir örgütlemeye gitmiş olmaları ki daha sonra biz bunu Azadi Komitesi olarak göreceğiz. Şark Ordusu'nda Albay olan Cibranlı Halit Bey var. İhsan Nuri Paşa, Vanlı Ahmet Rasim, Mardinli Celal Bey, Tevfik Bey gibi ordunun içindeki Kürt subayları örgütlenmeye giderler. İddiaya göre, askeri kalkışma 1924 Eylül'ünde yanlış anlaşılma üzerinden erkene çekilir. Askeri kalkışma yaşanır, ama başaramazlar. Birçoğu idam edilir, birçoğu da firar eder. Dolayısıyla Lozan'dan sonraki süreç bir tasfiye dönemidir."
 
'MESELE LOZAN DEĞİL DEMOKRATİK BİR ANAYASA'DIR'
 
Kürt halkını kısıtlayan şeyin Lozan'ın kendisi olmadığını vurgulayan Ulugana, şunları dile getirdi: "Kürtleri kısıtlayan devletin iç işleyişidir. Birincisi meclisin lağvedilmesidir. 1924'te yapılan anayasanın demokratik olmamasıdır. Yapılması gereken Lozan öncesi anayasadır. O da eksiktir. Kürt halkının bugün sorun ettiği Lozan'a giden Türk heyetinin Kürtlerin hakkını savunma beklentisidir. Bugüne de bakıldığında devletle, yani aynı süreci aslında yaşıyoruz. Hakikaten yine Ortadoğu özelinde işte bu kadar karman çorman bir siyasi ve askeri harita söz konusuyken Amerika, İsrail ya da başka herhangi Avrupalı bir devlet mi Kürt'ün hukukunu savunacak? Ki bu aynı zamanda halklar arasındaki çelişkiyi de daha da derinleştiren bir şey. Yoksa Türk devleti, cumhuriyeti beraber kurduğu Kürtlerle yeni demokratik bir anayasa hazırlayıp kardeşlik hukukunu yazıya döküp gerçek bir kardeşlik mi tesis edecek? Kürt sorununu çözecek olan Lozan'ın lağvedilmesi değildir. Kürt sorununu çözecek olan demokratik, çoğulcu bir anayasanın teşkilidir."
 
MA / Melik Çelik
 
 

Diğer başlıklar

27/05/2025
21:52 ‘Demokrasi, faili meçhul cinayetlerin aydınlatılmasıyla gelir’
21:43 Wan’da ‘Çîrokên Müzikal’ buluşması
21:32 Gözler DEM Parti-AKP görüşmesinde
21:24 Amed’de Kürtçe Kitap Günleri başladı
20:26 Sudan Sağlık Bakanlığı kolera salgınına karşı uyardı
20:20 Ege Denizi’nde 4.3 büyüklüğünde deprem
20:17 Özgür Özel, Ahmet Davutoğlu ile görüştü
20:09 DEM Parti - AKP görüşmesinde Yargı Paketi ile ilgili öne çıkanlar
19:31 AP ve DEM Parti heyeti Şengal’i ziyaret etti
19:24 AB'den 150 milyar euroluk ‘savunma’ planı
18:41 Vali korumasının çocuğa tecavüz ettiği ATK raporuyla kesinleşti
18:39 30 yıllın ardından tahliye edilen Altun’a kitlesel ziyaret
18:31 Uyuşturucuyla Mücadele Platformu'ndan bilgilendirme çalışması
18:14 SKM Genel Sözcüsü Tanya Kara hakkında tahliye kararı
18:07 HDK İzmir: İşçilerle dayanışmamız kriminalize edilemez
17:34 Cizîr’de üç gün sürecek festivalin startı verildi
17:26 ETHA muhabiri Akgün gözaltına alındı
17:23 Gazze'de 54 bin kişi katledildi
17:16 DEM Partili Sevtap Akdağ çiçeklerle karşılandı
16:54 AKP ve MHP’nin Meclis Başkanı adayı Kurtulmuş
16:47 İran'da 1 ayda 170 kişi idam edildi
16:33 Erdoğan yeni anayasa için 10 hukukçu görevlendirdi
16:12 Efkan Ala'dan yeni anayasa açıklaması
15:52 Gazetecilerin yargılandığı dava ertelendi
15:46 Marmaris'te orman yangını
15:31 İtalya'dan Werîşe Muradi'ye onursal vatandaşlık
15:24 İstanbul Barosu'ndan duruşma öncesi dayanışma çağrısı
15:18 Amed’de 31 Mayıs’taki yürüyüşün hazırlıkları sürüyor
15:15 Bahçeli: Her şeyin bir vakti var ve o vakit yaklaşmıştır
15:02 ÇHD’lilerden mahkemeye: Pişmanlığı suçlulardan bekleyin
15:01 Kadınlardan kayyıma 'protokol iptali' tepkisi
14:17 Siyasilerin yanına konulan adli tutuklu yangın çıkardı
14:16 Sınır dışı edilen El Gazi için çağrı: Geri dönüşünü sağlayın
14:02 Madra'da maden kapasite artışına tepki
13:26 DEM Partili Sevtap Akdağ hakkında tahliye kararı
12:43 Bakırhan: Bu sürecin menziline demokrasi ve hukuku koyduk
12:37 DEM Parti’den MHP görüşmesine dair açıklama
12:24 DEM Parti ve MHP görüşmesi sona erdi
12:02 SGDF Eşbaşkanı Berfin Polat hakkında tahliye kararı
11:43 İBB Başkan Vekili Aslan hakkında soruşturma
11:28 DEM Parti ve MHP görüşmesi başladı
10:57 DEM Parti ve AKP görüşmesi tarihi netleşti
10:44 'Yasak kitap' davasında beraat
10:34 Şiddet faili Hebun Eker tutuklandı
10:06 İdris Şahin: İktidar hak ve özgürlükleri pazarlık konusu yapmadan adım atmalı
09:51 SES Eş Genel Başkanı: Barış toplum sağlığı için de önemli
09:48 'Organik' pazarda işler durgun
09:42 29 yıldır oğlunun kemiklerini arıyor
09:41 İnsan hakları savunucuları TMK'nin kaldırılmasını istiyor
09:18 Yazar Sever: 'Demokratik toplum' halklar arası köprü olabilir
09:17 Yasadışı bahis operasyonu: 8 şirkete kayyım atandı
09:12 Devlet kendi komisyonunun belirlediği rayiç bedeli az buldu
09:12 Avrupa’daki kadınlar inisiyatif kurdu: Sürecin öncüsü olacağız
09:11 30 yıl tutsak kalan Oral: Sürecin hızlı ilerletilmesi gerekiyor
09:09 Şengal Özerk Meclisi Eşbaşkanı: Asıl mücadele yeni başlıyor
09:06 Amed’de kadınlar 31 Mayıs’a hazırlanıyor
09:04 Wan'da şüpheli kadın ölümlerine 'intihar' kılıfı
09:04 'Süreç kadın fikriyatıyla ilerlemeli, eşit temsiliyet olmalı'
09:01 Mahkemeden emsal karar: Vali tüm eylem ve etkinlikleri yasaklayamaz
09:00 27 MAYIS 2025 GÜNDEMİ
26/05/2025
22:32 Dolapdere’de Güneş Dayanışma Evi açıldı
22:25 Vanspor-Elazığspor maçı yarıda kaldı
22:09 Hasta tutsaklar için çağrı: Reform süreci başlatılsın
22:03 Ankara’da ‘İmamoğlu’na özgürlük’ yürüyüşü
21:57 Özel’den ‘Free İmamoğlu’ açıklaması: DEM Parti’nin özel durumu vardı
21:02 Almanya'da 50’den fazla okul tahliye edildi
20:47 Sivas'ta maden ocağında patlama: 1 kişi hayatını kaybetti
20:27 Besê Hozat: Bu süreçle bütün Türkiye değişecek
20:07 Özerk Yönetim, Hol Kampı için Şam iktidarıyla anlaştı
19:57 ABD 'ateşkes' haberlerini yalanladı
19:52 İBB soruşturmasında 36 kişi hakkında tutuklama talebi
19:26 Bir sigara grubuna daha zam
19:23 Narin Güran cinayetinde verilen cezalar onandı
19:05 AKP Sözcüsü Çelik: Süreçte ortaya koyulan diyaloglar fevkalade sonuçlar doğurdu
18:10 DEM Parti, MHP ile görüşecek
17:59 Zehra Kınık Demir’e ödül gibi ceza!
17:31 ‘Genim Gêrano Elo’ kilamı yeniden aranje edildi
17:27 Emek Demokrasi Güçleri’nden Çiğli işçilerine dayanışma ziyareti
17:09 DEM Parti il binasına taşlı saldırı
15:58 'Çıplak arama' dayatması Tıp Dünyası'nda ele alındı
15:37 İzmir'de rektör atamaları protestosu
15:18 Tutsak Yaküt’ün tahliyesi 6 ay ertelendi
14:50 Êlih kayyımından kadın çalışanlara mobbing
14:49 AYM '3600 ek gösterge' düzenlemesini iptal etti
13:49 İHD Amed Şubesi: Süreç heba edilmemeli
13:34 Gülistan Kılıç Koçyiğit: Derhal hukuksal adımlar atılmalı
13:15 Amed'deki toplantıda 'Demokratik Kadın Konfederalizmi' vurgusu
12:51 Cizîr dosyası avukatı Demir: Beklentimiz hızlı ve hakkaniyetli bir karar
12:05 AİHM, Cizîr için Türkiye'den savunma istedi
12:02 Esenyurt'ta yangın
11:45 CHP kurultay davasında tedbir talebine ret
11:15 Siyasette hareketli bir hafta başlıyor
10:15 Venezuela’da seçim: Katılım yüzde 42, kazanan Maduro
09:48 'Zıplamayan Tayyipçi'ye tutuklama: Karar ifade hürriyetine aykırı
09:43 İBB soruşturmasında gözaltına alınanlar adliyeye sevk edildi
09:42 Öcalan: Bir isyanı bitiriyoruz, parlamento karar almadan nasıl olacak?
09:29 Keskin Bayındır: Meclis tatile girmeden inisiyatif oluşturulmalı
09:20 Valilik engeli nedeniyle onlarca hayvan öldü
09:06 Amed'de 'Kürt Kadın Parlamenterler Konferansı' yapılacak
09:05 Yüzde 92 engelli hasta tutsağın durumu kötüye gidiyor
09:04 CPT üyesi Osman: Saldırılar sürecin önünü tıkıyor
09:03 Sarıkaya: Özsavunmamız örgütlülüğümüzdür
09:02 DGD-KON Başkanı Daş: Kürt sorunu eşitlik temelinde çözülmeli
09:02 Hasta tutsağın avukatı: Hayatından endişe duyuyoruz
09:01 Laura Castel: Abdullah Öcalan serbest bırakılmalı
09:00 İran'da Kürtçe öğretenlere yargı tehdidi
09:00 26 MAYIS 2025 GÜNDEMİ
08:31 İsrail'den okula saldırı: En az 24 ölü
25/05/2025
21:43 Malta, Filistin’i tanımaya karar verdi
21:36 Konya’da bir kadın katledildi
21:30 Amed Kadın Emek ve Kültür Sanat Buluşması konserle son buldu
20:57 Kaypakkaya’nın mezarı iki kamerayla izlenmeye alındı
20:26 Açlık grevindeki hayvanseverler taleplerini dile getirdi
20:20 Felsefeci Alenka Zupancic’den Abdullah Öcalan’a destek
19:29 Uzman çavuş, babasını öldürdü
19:25 Yeşil Sol Parti Eş Sözcüleri göreve devam edecek
19:19 Bahar Şenliği’nde şarkı söyleyen Cem Akarsu tutuklandı
18:55 Bedrettin Akdeniz mezarı başında anıldı
18:42 KNK Kongresi sona erdi: Yürütme Konseyi üye sayısı artırıldı
17:54 ‘Kürtçe’ye dönük engel ve yasaklar kaldırılsın’
17:11 Barış paneli: Süreç bin yıllık stratejik bir ortaklık temelinde ilerliyor
15:40 Leyla Güven: Devlet adım atarak samimiyetini ortaya koymalı
14:12 Dêrsim'de kavga: Cemevi Başkanı Seyrek öldürüldü
14:10 30 yıllık tutsak Altun'a kitlesel karşılama
13:59 İzmir'de vapur seferleri iptal edildi
12:50 Tülay Hatimoğulları: Barışa sadece Kürtlerin değil 86 milyonun ihtiyacı var
12:18 TSP’den Yüksel Koç’un serbest bırakılması çağrısı
11:55 KNK Eşbaşkanlığı’na yeniden Ahmet Karamus ve Zeynep Murad seçildi
11:35 KNK’den ortak deklarasyon: Ulusal konferansla güçlerimizi birleştirelim
11:15 Öğrencilerin gündemi tutsak arkadaşlarının özgürlüğü için mücadele
10:26 İtalyan sağlık heyetinin Şengal ziyaretine engel
10:10 Bakırhan: Kardeşlik hukuku Meclis’teki pratiklerle vücut bulacak
10:02 Jin dergi 'Bedel, hafıza, direniş' kapağıyla çıktı
09:40 Riha Barosu Başkanı: Toplumsal barış için ‘umut hakkı’ uygulanmalı
09:33 Melda Onur: Meclis'teki komisyonda STÖ'ler de olmalı
09:12 ‘Yüzleşmeye’ çağrı romanı: Aram ile Leyla
09:10 Rojin Kabaiş’in şüpheli ölümü: Savcılar net bir şey söylemiyor
09:09 6 çocuğunu yitiren anne: Evlatlarımızı güzel günler görmek için toprağa verdik
09:08 Arjantin İşçi Partisi’nden Kane: Türkiye’de Kürtler özgür değilse kimse özgür değil
09:07 Kadınlar demokratik toplum için yerel yönetimleri tartıştı
09:06 Hacı Lokman Birlik'in annesi: Toprağımızda özgürce yaşamak istiyoruz
09:04 Amed Kadın Emek ve Kültür Sanat Buluşması: Bu tür etkinlikler artırılsın
09:01 Hasta tutsağın annesi: Yasal düzenlemeyle çocuklarımıza kavuşmalıyız
09:00 25 MAYIS 2025 GÜNDEMİ
24/05/2025
23:44 Kulîlkên Biharê çocuk korosuna yoğun ilgi
23:36 Ev ziyaretinde süreç konuşuldu
23:11 Kürt Dil Bayramı’na çağrı: Herkesi sürecin ruhuyla davet ediyoruz
22:33 Atina’daki konferans sona erdi
22:17 Cannes Film Festivali’nde ödüller verildi
22:10 'İmamoğlu' pankartına soruşturma